Hướng dẫn chi tiết xuất khẩu gạo cho doanh nghiệp

Xuất khẩu gạo là một lĩnh vực quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro liên quan đến chính sách, logistics, và biến động thị trường. Bài viết này hướng dẫn chi tiết quy trình xuất khẩu gạo, cập nhật chính sách mới nhất của Chính phủ, đồng thời phân tích các rủi ro để doanh nghiệp có sự chuẩn bị tốt hơn.

1. Điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo

Theo Nghị định số 107/2018/NĐ-CP, để kinh doanh xuất khẩu gạo, doanh nghiệp cần:

• Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo: Do Bộ Công Thương cấp, xác nhận doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu về kho chứa, cơ sở xay xát, chế biến thóc, gạo.
• Đăng ký hợp đồng xuất khẩu gạo: Doanh nghiệp phải đăng ký hợp đồng với Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) trước khi thực hiện xuất khẩu. Hồ sơ bao gồm:
  • Văn bản đề nghị đăng ký hợp đồng xuất khẩu gạo.
  • Bản sao hợp lệ hợp đồng xuất khẩu đã ký kết.

2. Quy trình & thủ tục hải quan xuất khẩu gạo

Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ xuất khẩu

Doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ sau:

• Tờ khai hải quan: Khai báo qua hệ thống VNACCS/VCIS.
• Hợp đồng ngoại thương (Sales Contract): Hợp đồng giữa bên mua & bên bán.
• Hóa đơn thương mại (Commercial Invoice): Xác nhận giá trị lô hàng.
• Danh sách đóng gói (Packing List): Thông tin số lượng & loại gạo xuất khẩu.
• Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật: Do Bộ NN&PTNT cấp, đảm bảo gạo đạt tiêu chuẩn kiểm dịch của nước nhập khẩu.

Bước 2: Khai báo hải quan & kiểm tra hàng hóa

• Nộp hồ sơ điện tử lên hệ thống hải quan.
• Hải quan kiểm tra thực tế nếu cần (chủ yếu với thị trường khó tính như EU, Mỹ).

Bước 3: Vận chuyển & giao nhận hàng hóa

Sau khi thông quan, doanh nghiệp thực hiện các bước sau:

• Đặt booking với hãng tàu/forwarder để vận chuyển hàng hóa.
• Xuất trình chứng từ cho ngân hàng nếu giao dịch theo phương thức LC.
• Theo dõi lô hàng, đảm bảo giao đúng thời gian cam kết với đối tác.

3. Chính sách mới về xuất khẩu gạo năm 2025

Ngày 3/1/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 01/2025/NĐ-CP, sửa đổi Nghị định 107/2018/NĐ-CP với những điểm quan trọng:

• Bổ sung trường hợp thu hồi Giấy chứng nhận: Nếu doanh nghiệp không nộp báo cáo định kỳ trong 45 ngày kể từ ngày Bộ Công Thương yêu cầu, giấy phép kinh doanh xuất khẩu gạo sẽ bị thu hồi.
• Quy định về ủy thác xuất khẩu: Doanh nghiệp chỉ được ủy thác hoặc nhận ủy thác xuất khẩu từ các đơn vị đã có giấy chứng nhận kinh doanh xuất khẩu gạo.
• Siết chặt điều kiện xuất khẩu gạo dự trữ quốc gia: Doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo dự trữ phải đảm bảo các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, và minh bạch hợp đồng.

(Nguồn: Báo Chính Phủ)

4. Rủi ro khi xuất khẩu gạo & cách phòng tránh

4.1. Rủi ro về chính sách & thị trường

• Hạn ngạch xuất khẩu: Một số quốc gia như Trung Quốc, Philippines, Indonesia có thể áp dụng quota nhập khẩu, làm ảnh hưởng đến kế hoạch xuất khẩu của doanh nghiệp.
• Thay đổi tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật: Một số thị trường như EU, Mỹ thường xuyên cập nhật yêu cầu về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, doanh nghiệp cần theo dõi sát để điều chỉnh quy trình sản xuất.
• Rủi ro từ lệnh cấm xuất khẩu đột ngột: Khi giá gạo nội địa tăng cao, Chính phủ có thể áp dụng lệnh hạn chế xuất khẩu để bình ổn giá, ảnh hưởng đến các hợp đồng quốc tế.

✅ Giải pháp:

• Ký hợp đồng linh hoạt, có điều khoản bảo vệ doanh nghiệp trước thay đổi chính sách.
• Theo dõi sát thông tin thị trường, đa dạng hóa đối tác nhập khẩu để tránh phụ thuộc vào một thị trường.

4.2. Rủi ro tài chính & thanh toán

• Rủi ro thanh toán chậm: Một số khách hàng quốc tế có thể kéo dài thời gian thanh toán hoặc không thanh toán đúng hạn.
• Biến động tỷ giá ngoại tệ: Đồng USD, EUR có thể tăng giảm thất thường, ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp.

✅ Giải pháp:

• Ưu tiên phương thức thanh toán L/C (Letter of Credit) từ ngân hàng uy tín.
• Sử dụng hợp đồng phòng ngừa rủi ro tỷ giá với ngân hàng.

4.3. Rủi ro logistics & giao nhận hàng hóa

• Tắc nghẽn cảng & thiếu container: Tình trạng thiếu hụt container, đặc biệt trong mùa cao điểm, có thể khiến lịch xuất hàng bị trì hoãn.
• Chi phí vận tải biến động: Giá cước tàu biển tăng mạnh trong các đợt biến động thị trường, làm đội chi phí xuất khẩu.

✅ Giải pháp:

• Đặt chỗ sớm với hãng tàu để đảm bảo lịch trình xuất hàng.
• Hợp tác với nhiều đơn vị logistics để linh hoạt trong vận chuyển.

5. Lưu ý quan trọng cho công ty logistics & doanh nghiệp xuất khẩu gạo

✔ Theo dõi sát các chính sách xuất khẩu & cập nhật quy định từ Chính phủ để tránh vi phạm quy định mới.
✔ Hợp tác với các đối tác logistics uy tín để đảm bảo giao hàng đúng tiến độ & tối ưu chi phí vận chuyển.
✔ Đảm bảo chất lượng gạo theo tiêu chuẩn quốc tế để tránh tình trạng hàng bị trả về do không đạt yêu cầu kiểm dịch.
✔ Ký kết hợp đồng chặt chẽ & lựa chọn phương thức thanh toán an toàn để giảm thiểu rủi ro tài chính.

Kết luận

Xuất khẩu gạo là một lĩnh vực đầy tiềm năng nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc nắm vững quy trình xuất khẩu, chính sách mới nhất, và các rủi ro tiềm ẩn sẽ giúp doanh nghiệp logistics & nhà xuất khẩu gạo nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.